Kalusugan at Kalikasan

KALUSUGAN AT KALIKASAN

i.

sa isang kaha ng sigarilyo

ay nakasulat: Kanser sa suso

sanhi raw ng pagyoyosi ito

tingni, mayroon pang "quit smoking"

sa pabalat na payo sa atin

ng mismong nagma-manufacturing?

ang gumagawa nga ba ng yosi

sa kalusugan nati'y may paki?

kung meron, di sila mabibili

kaya sa pabalat ay di akma

ang inilagay nilang salita

pagkat di na bibilhin ang gawa

ii.

ang pagyoyosi'y sariling pasya

kahit na makaltasan ang bulsa

kaya ba hayaan na lang sila?

huwag ka lang dumikit sa usok

ng yosi at dapat mong maarok

may epekto ang secondhand smoke

paki ko'y hinggil sa kalikasan

upos ba'y saan pagtatapunan

na sa dagat ay naglulutangan

kung nararapat, gawing yosibrik

na tulad ng sistemang ekobrik

iligtas ang mundo yaring hibik

- gregoriovbituinjr.

11.27.2022

Upos sa paso

UPOS SA PASO

sa palengke'y nagtungo ni misis

nabili'y isang tumpok na isda

okra, itlog, sangkilong kamatis

nang may makitang ikinabigla

ang paso'y ginawang basurahan!

halamanang nilagyan ng upos

matapos magyosi'y gayon lamang

matapos sa hitit nakaraos

tanong ko lang, upos ba'y pataba?

o di mabulok tulad ng plastik?

gawain itong kahiya-hiya

na upos sa paso pinipitik

basura'y saan wastong ilagak?

ay, di mapalagay yaring isip

tila ba sugat ko'y nag-aantak

kalikasa'y paano masagip?

- gregoriovbituinjr.

07.31.2022

Upos

UPOS

parang kandila pag sinindihan

upang hititin ng nagninilay

mamaya'y liliit ng tuluyan

ang yosing may kasiyahang bigay

ang natirang ipit ng daliri'y

sa kung saan na lang ipinitik

sa daan, pasilyo, di mawari't

ginawa ng buong pagkasabik

ah, matapos sunugin ang baga't

paliparin ang usok sa hangin

at itaktak ang titis sa lupa

ginhawa'y panandalian man din

ikinalat na upos sa daan

ay salamin ng ating lipunan

- gregoriovbituinjr.

07.18.2022

Tanaga sa upos

TANAGA SA UPOS

ang nagkalat na upos

sa paligid na'y ulos!

solusyon bang papatos

ay sangkaterbang kutos?

- gregoriovbituinjr.

07.13.2022

* tanaga - taal na tulang may pitong pantig bawat taludtod

Upos

UPOS

nauupos akong di mawari

sa nagkalat na paunti-unti

hanggang tumambak na ng tumambak

na kalikasan na'y nag-aantak

sa sugat na ating ginagawa

pagkasira niya'y nagbabanta

nagkalat na sa mga lansangan

at sa ating mga katubigan

sa mga isda'y naging pagkain

mga tao isda'y kakainin

paano tayo makakaraos

sa nagkalat na nakakaupos

- gregoriovbituinjr.

07.06.2022

Upos

UPOS

may namumuti sa aspaltadong 

kalsadang animo'y mga pekas

na di man lang pansinin ng tao

na sa kalikasa'y umuutas

taktak dito't doon, ay, magmuni

saan nga ba ang wastong tapunan

pinitik lang matapos magyosi

lansanga'y ginawang basurahan

sa balita, pangatlo ang upos

sa basurang naglutang sa laot

kung makina'y maimbentong lubos

na sa ganyang problema'y sasagot

baka sa upos, may magawa pa

lalo na't binubuo ng hibla

barong ay mula hibla ng pinya

lubid ay sa hibla ng abaka

pag-isipan anong tamang solusyon

hibla ng upos, gawing sinturon?

sapatos, bag, ito sana'y tugon

upang laot di ito malulon

- gregoriovbituinjr.

07.02.2022

Pita

PITA

dinggin mo ang tinig
ng ating daigdig;
kung pulos ligalig,
wala bang pag-ibig?

tingni ang alindog
ng dagat at ilog;
sa basura'y lubog
ang mundo kong irog.

halina't magtanim
ng punong malilim,
ng adhikang atim,
ng pagsintang lihim.

ating alagaan
ang kapaligiran
at ang kalikasang
dapat mapagyaman.

haynaku, haynaku!
di po ito hayku..
ang panawagan ko
sana'y dinggin ninyo

ang hanap ng ibon
ay saan hahapon
sa sangang mayabong
o kawad lang doon?

- gregoriovbituinjr.
06.12.2022

Tula sa WED2022

SA DAIGDIGANG ARAW NG KAPALIGIRAN

kayraming gagawin, masdan mo ang kapaligiran

pakinggan ang awitin ng Asin sa kalikasan

polusyon, upos, plastik, basura, klima rin naman

sa mga suliraning ito'y anong kalutasan

kayrumi ng Ilog Pasig, ng karagatan natin

nakakalbo ang kagubatan, halina't magtanim

kayraming isyung dapat isipin anong gagawin

tulad sa Marcopper na nawasak yaong lupain

Ondoy, Yolanda, climate change, matitinding daluyong

pang-unawa't pagbibigkis nga'y dapat maisulong

maraming magagawa, lalo't magtutulong-tulong

lalo't bukás ang isipan sa isyung patung-patong

ngayong World Environment Day, ikalima ng Hunyo

tinakdang petsa para sa kalikasan at tao

ang nagbabagong klima'y nararamdamang totoo

isyu rin ang plantang coal at pagmimina sa mundo

makiisa na sa pagkilos laban sa plantang coal

isang sanhi kaya klima'y nagkakabuhol-buhol

sa pagtatayo ng dambuhalang dam na'y tumutol

buhay at kultura ng katutubo'y ipagtanggol

di na dapat paabutin pa sa one point five degree

ang pag-iinit nitong mundo, huwag isantabi

ang isyung ito't talagang di na mapapakali

maraming lulubog na isla pag ito'y nangyari

sa laot, kinakain na ng isda'y microplastic

ah, di na mabilang ang upos at basurang plastik

naggugupit na ng plastik upang gawing ekobrik

pagbabakasakali rin ang proyektong yosibrik

ngayong World Environment Day, pag-isipan nang lubos

ang mga isyung nabanggit, tayo na'y magsikilos

para sa kinabukasan, bayan at masang kapos

upang sa mga isyung ito, tao'y makaraos

- tula't litrato ni gregoriovbituinjr.

06.05.2022

Sa Anilao

SA ANILAO

gumaling sa tubig ng Anilao

ang matagal kong inindang pilay

sa balikat, kaytagal nang ngalay

na akin ngayong naigagalaw

O, maraming salamat sa dagat

sa nakagaling na tubig-alat

naitataas na ang balikat

na dati'y masakit kung iangat

at sa wakas ay nailatag ko

sa pulong ng zero waste ang isyu

lalo na't yosibrik kong proyekto

nang malutas ang upos na ito

kahit papaano'y may pumansin

proyekto kong munti'y dininig din

sa ka-adbokasya'y naitanim

ang isang isyung dapat lutasin

imbitado'y si misis sa pulong

at ako'y salimpusa lang doon

subalit sumama na sa layon

na yosibrik man ay makatulong

O, Anilao, salamat pong muli

sa pulong natalakay ang mithi

balikat pa'y gumaling ng sidhi

habang masid, kariktan mong lunti

- gregoriovbituinjr.

05.29.2022

* dumalo ang makatang gala sa dalawang araw na pulong ng Zero Waste Philippines, Inc. (ZWPI) sa Anilao, Mabini, Batangas, Mayo 28-29, 2022

* litratong kuha ni misis

Yosibrick

YOSIBRICK

patuloy pa ring nagyo-yosibrick
laban sa mga upos at plastik
ginagawa itong matalisik
sa problema'y di patumpik-tumpik

nag-ecobrick na, nag-yosibrick pa
upos sa laot naglutangan na
dapat nang malutas ang problema
sa upos at plastik na basura

yosibrick ang isang ambag namin
masolusyonan ang suliranin
sa mga basurang likha natin
may magawa tayo ang layunin

di ako nagyoyosi, ikaw ba?
simpleng bagay laban sa basura
nagtitipon ng kalat ng iba
tulong paglutas sa upos nila

tara, tayo nama'y mag-yosibrick
gawin laban sa upos at plastik
mata nati'y di naman titirik
di man maubos, upos at plastik

- gregoriovbituinjr.
04.16.2022

Pagpuna

PAGPUNA

"Huwag silang magkamali, tutulaan ko sila!"

tila ba sa buhay na ito'y naging polisiya

nitong makata sa makitang sala't inhustisya

upang baguhin ng bayan ang bulok na sistema

tila tinularan si Batute sa kolum nito

noon sa diyaryo pagdating sa pangmasang isyu

pinuna nga noon ang bastos na Amerikano

pinuna rin ang sistema't tiwali sa gobyerno

di makakaligtas sa pluma ko ang mandarambong

sa kaban ng bayan, trapo, tarantado, ulupong

na pawang perwisyo sa bayan ang isinusulong

upang sila'y madakip, maparusahan, makulong

salot na kontraktwalisasyon ay di masawata

pati di wastong pagbabayad ng lakas-paggawa

patakaran sa klima, mundong sinisira, digma

pamamayagpag sa tuktok nitong trapong kuhila

pagpaslang sa kawawa't inosente'y pupunahin

pagyurak sa karapatang pantao'y bibirahin

sistemang bulok, tuso't gahaman, di sasantuhin

kalikasang winasak, pluma'y walang sisinuhin

tungkulin na ng makata sa bayang iniirog

na mga mali'y punahin at magkadurog-durog

upang hustisyang panlipunan yaong maihandog

sa masang nasa'y makitang bayan ay di lumubog

- gregoriovbituinjr.

04.07.2022

Sa buwan ng Earth Day

SA BUWAN NG EARTH DAY

habilin sa simula ng buwan

ng Earth Day, ating pangalagaan

at linisin ang kapaligiran

para sa ating kinabukasan

ang paligid na'y kalunos-lunos

sa naglipanang plastik at upos

mga ito'y pag-isipang lubos

nang malutas at maisaayos

tara, gulay ay ating itanim

upang balang araw may anihin

mga puno ay itanim natin

na kung mamunga'y may pipitasin

huwag maabot, one point five degree

ang pag-iinit ng mundo, sabi

ng mga aghamanon, mabuti

at agham sa atin ay may silbi

mabuti kung gobyerno'y makinig

lalo't isyung ito'y pandaigdig

bayan ay dapat magkapitbisig

sumisira sa mundo'y mausig

mahigit dalawampung araw pa

at Earth Day ay sasalubungin na

araw na talagang paalala

protektahan ang tanging planeta

- gregoriovbituinjr.

04.01.2022

Latang titisan

LATANG TITISAN

ah, nakakatuwa ang titisan

na gawa sa latang walang laman

Master Sardines pa ang pinaglagyan

sa mga Master, may panawagan:

"Master, narito po ang titisan

Upos mo'y dito po ang lagayan

Titis ng yosi'y pagtataktakan

Ano, Master, maliwanag iyan!"

di tapunan ang kapaligiran

di basurahan ang kalikasan

simpleng ashtray ang latang titisan

nang sa bayan, makatulong naman

at dahil dito'y pakatandaan

maging sagisag ng kalinisan

gamiting maayos ang titisan

para sa kabutihan ng bayan

- gregoriovbituinjr.

03.29.2022

Upos

UPOS

napakasimple lamang ng paskil

ngunit, datapwat, nakagigigil

na pinagtatapunan ng sutil

ng upos ang halaman, suwail

huwag naman ninyong pagtapunan

ng upos ang nariyang halaman

di naman iyan dapat paglagyan

ng upos n'yo't gawing basurahan

paalala lang sa hitit-buga

mga upos n'yo'y ibulsa muna

na balat ng kendi ang kagaya

pakiusap lang itong talaga

ashtray o titisan ay ilagay

mas mabuti ang ganitong pakay

pag may titisan ay naninilay

upos ay doon lamang ilagay

nagpapasalamat kaming taos

kung may titisang naisaayos

kung doon itatapon ang upos

may nagawa tayong tama't lubos

- gregoriovbituinjr.

03.18.2022

Save Diliman Creek

SAVE DILIMAN CREEK

pinta sa pader: Save Diliman Creek

alamin natin ang natititik

sapa bang ito'y hitik na hitik

sa dumi, upos, basura't plastik

nadaanan ko lang naman ito

at agad kinunan ng litrato

upang maipaalam sa tao

na may problema palang ganito

paalala na iyon sa bayan

panawagang dapat lang pakinggan

tungong "Malinis na Katubigan"

pati "Luntiang Kapaligiran"

pakinggan mo ang kanilang hibik

anong gagawin sa Diliman Creek?

tanggalan na ng basura't plastik!

ang sapang ito'y sagiping lintik

"Save Diliman Creek" ay ating dinggin

sapagkat kaytinding suliranin

magsama-samang ito'y sagipin

dapat linisin, ang wasto'y gawin

sana naman ay dinggin ng madla

maging ng pamahalaan kaya

ang ganitong problema sa bansa

upang masolusyunan ng tama

- gregoriovbituinjr.

03.18.2022

Selfie

SELFIE

ako'y agad nakipag-selfie

nang makita siya sa rali

ako'y natuwa't di nagsisi

sa kandidatong nagsisilbi

sa masa't sa kapaligiran

pambatong makakalikasan

kandidato ng mamamayan

ibotong Senador ng bayan

si David D'Angelo siya

pambatong Senador ng masa

na ang partidong nagdadala

ay Partido Lakas ng Masa

matitindi ang talumpati

basura raw ay di umunti

pati klima'y bumubuhawi

magsilbi sa bayan ang mithi

may babalang nakakatakot

hinggil sa klima, kanyang hugot

two degrees ay baka maabot

sa walong taon, anong lungkot

hangga't sistema'y di magbago

habang klima'y pabago-bago

nais ni David D'Angelo

dalhin ang isyu sa Senado

ito'y isyu mang daigdigan

ay dapat lang mapag-usapan

si D'Angelo'y kailangan

at ipanalo sa halalan

- gregoriovbituinjr.

03.17.2022

* selfie ng makatang gala

noong Araw ng Kababaihan

Pakiusap

PAKIUSAP

kaygalang nilang makiusap

bagamat masakit malasap

basahin mo sa isang iglap

tila puso'y hiniwang ganap

pakiusap lang po sa iyo

huwag naman ilagay dito

iyang anumang basura mo

mahiya ka naman, O, ano?

kalinisan o kababuyan?

kalikasan o basurahan?

kapaligiran ba'y tapunan?

anong tingin ng mamamayan?

basura'y saan ilalagay?

o di rin tayo mapalagay?

pakiusap man, lumalatay

sa ating budhi'y lumuluray

kaya ano nang dapat gawin

kundi paligid ay linisin

pagtatapunan ba'y saan din

pag-usapan ninyo't sagutin

- gregoriovbituinjr.

03.15.2022

* litratong kuha ng makatang gala sa isang napuntahang pamayanan

Sa kawayanan

SA KAWAYANAN

napatitig ako sa kawayan

nang mapadalaw sa pamayanan

ng maralita sa isang bayan

at kayrami kong napagnilayan

kalikasan, alagaan natin

kapaligiran, ating linisin

paano ang dapat nating gawin

nang luminis ang maruming hangin

nakakahilo na ang polusyon

sa mga lungsod, bayan at nayon

dapat may magawa tayo ngayon

para sa sunod na henerasyon

sa kawayanan ay napatitig

nanilay, dapat tayong tumindig

halina't tayo'y magkapitbisig

para sa kalikasan, daigdig

- gregoriovbituinjr.

03.06.2022

- litratong kuha ng makatang gala sa isang sityo sa Antipolo

Tarp na tela

TARP NA TELA

dalawang taal na taga-Pasig

na tangan ang tarpolin na tela

nagsalita sila'y ating dinig

nang midya'y kinapanayam sila

na tinanong ukol sa tarpoling

makakalikasan, ano iyon

di na plastik ang ginamit nila

na parapernalyang pang-eleksyon

kayganda ng katwirang matuwid

kandidato'y makakalikasan

dito pa lang, may mensaheng hatid

kalikasan ay pangalagaan

paninindigan ng kandidato

sa tumitindi nang bagyo't klima

paninindigang para sa mundo

prinsipyadong tindig, makamasa

"Climate Justice Now!" ang panawagan

sa bawat bansa, buong daigdig

na platapormang kanilang tangan

kung saan dapat magkapitbisig

ah, ito'y isa nang pagmumulat

pagkasira ng mundo'y sinuri

sa kanila'y maraming salamat

sana ang line-up nila'y magwagi

- gregoriovbituinjr.

03.04.2022

* litratong kuha ng makatang gala matapos ang forum ng PasigLibre, 03.01.2022

Makakalikasan para sa Senado

MAKAKALIKASAN PARA SA SENADO

para sa kalikasan ang dalawa'y tumatakbo

mga environmental advocates silang totoo

halina't tandaan ang pangalang ROY CABONEGRO

at DAVID D'ANGELO, kandidato sa Senado

si Roy Cabonegro ay matagal kong nakasama

sa isyung makakalikasan sa akin humila

Environmental Advocates Students Collective pa

samahan sa iba't ibang pamantasan talaga

si David D'Angelo ay minsan nang napakinggan

nang sa Partido Lakas ng Masa'y naimbitahang

plataporma'y ilahad bilang Senador ng bayan

zoom meeting iyon, tunay siyang makakalikasan

sa pagka-Senador ay atin silang ipagwagi

ang dalawang itong sa kalikasan ay may budhi

at kung maging Senador ay magsisilbing masidhi

sa taumbayan, sa kalikasan, na ating mithi

- gregoriovbituinjr.

03.01.2022